Osowiec-Twierdza. Twierdza Osowiec

Twierdza Osowiec – twierdza z drugiej połowy XIX wieku. Na początku XX wieku zaliczana do najnowocześniejszych twierdz świata. 3 razy próbowano ją zdobyć ale NIGDY nikomu się to nie udało.

Położona w Polsce wschodniej, w województwie podlaskim, w powiecie monieckim, w gminie Goniądz nad rzeką Biebrzą. Na terenie miejscowości ma siedzibę Biebrzański Park Narodowy oraz znajduje się tu rosyjska twierdza z XIX wieku. Osada zajduje się około 12 km od Moniek i około 50km od Białegostoku. Leży na terenie Niziny Podlaskiej na lewym brzegu rzeki Biebrzy. Nadrzeczne rozlewiska, rozległe bagna i torfowiska tworzą Biebrzański Park Narodowy. Teren miejscowości wchodzi w skład obszaru chronionego rezerwatu.

Budowa:

Korzystne naturalne usytuowanie terenu wokół Osowca (rozlewiska, trzęsawiska i bagna Biebrzy) skłoniły dowództwo wojsk carskich do rozpoczęcia budowy w latach 1882–1890 kompleksu obiektów o charakterze obronno-zaporowym. Powodem podjęcia decyzji o budowie umocnień w rejonie Osowca była potrzeba obrony północno-zachodnich granic Imperium Rosyjskiego przed atakiem z terenu Prus Wschodnich. Jednocześnie zlokalizowanie twierdzy w tym miejscu pozwalało na kontrolowanie linii kolejowej biegnącej z Ełku do Białegostoku.

Prace fortyfikacyjne rozpoczęto według projektu i pod nadzorem gen. inż. Rościsława W. Krassowskiego od budowy zasieków i fortów.
W skład twierdzy wchodziły 4 forty: 
-Centralny – fort nr 1,
-Zarzeczny – fort nr 2,
-Szwedzki – fort nr 3
-Nowy – fort nr 4. (Był pierwszym i jedynym fortem w Imperium Rosyjskim, którego obiekty w całości wylewano jako betonowe monolity)
Główną pozycję obronną stanowił fort Centralny, będący cytadelą twierdzy. Przedmoście na prawym brzegu rzeki Biebrzy tworzyła tzw. pozycja za rzeką z fortem nr 2, nazywanym Zarzecznym, oraz pozycje wysunięte „Sośnieńska” i „Las Białoszewski”. Twierdza Osowiec stanowiła prototyp współczesnego rejonu umocnionego oraz przykład skutecznego połączenia elementów fortyfikacji stałej i polowej. Fort I był obiektem o niespotykanej wielkości (2,6 km w obwodzie). Na jego terenie oprócz budowli bojowych znalazły się dwupiętrowe ceglane koszary dla wojska, lazaret, baraki magazynowe, ceglane i drewniane domy dla kadry oficerskiej oraz cerkiew.
Pomimo militarnego przeznaczenia Fort Centralny miał obiekty wykończone w sposób dekoracyjny, między innymi dzięki zastosowaniu cegieł o odmiennych kształtach. Na teranie twierdzy ulokowane były koszary dla wojska, budynki mieszkalne dla kadry oficerskiej i ich rodzin a także cerkiew i cmentarz wojskowy. W 1891 r. nastąpiła dalsza rozbudowa Twierdzy Osowiec.
Rola operacyjna tej twierdzy oraz specyfikacja jako budowli – rejonu umocnień, przeznaczona była do prowadzenia długotrwałej wojny obronnej, a także do przeprowadzenia ewentualnego kontruderzenia w kierunku Prus Wschodnich.
Twierdza Osowiec była typową twierdzą zaporową. Usytuowana w zwężeniu bagien biebrzańskich miała stanowić osłonę kolei i szlaku komunikacyjnego Białystok – Królewiec.
Przed II wojną światową, już pod zarządem wojska polskiego, została wzmocniona fortyfikacjami stałymi.
Twierdza jako jedna z nielicznych nigdy nie została zdobyta, a jej obrona w 1915 roku przeszła do historii, stąd porównana została z działaniami wojennymi w 1916 r. pod Verdun we Francji.Udział w walkach:I wojna światowa:
W I wojnie światowej garnizon twierdzy prowadził walki obronne od 20 września 1914 roku, odpierając szturm jednej niemieckiej dywizji piechoty wspartej 8 bateriami oblężniczymi (60 dział kalibru 150 mm i 210 mm). W późniejszym okresie (30 stycznia – 8 sierpnia 1915) twierdzę bezskutecznie oblegał niemiecki korpus w składzie 40 batalionów piechoty, wsparty ogniem 17 baterii oblężniczych (68 dział, w tym 4 moździerze 420 mm, 16 kalibru 350 mm, 16 dział kalibru 210 mm, 20 dział kalibru 150 mm i 12 dział kalibru 107 mm). Jednak przez kilka miesięcy wojska niemieckie nie uzyskały powodzenia ostrzałem artyleryjskim i szturmami piechoty. Ostatecznie do zdobycia twierdzy Niemcy zdecydowali się na użycie gazów bojowych (30 baterii miotaczy gazu). Rankiem 6 sierpnia 1915 roku pod Osowcem armia pruska użyła gazów bojowych – gazowych związków chloru i bromu. Chmura gazu po pokonaniu 10 km osiągnęła szerokość 8 km i wysokość 10-15 m. Wojska rosyjskie w tym czasie nie miały na wyposażeniu masek przeciwgazowych, w wyniku użycia gazów Rosjanie ponieśli olbrzymie straty. Na „Pozycji Sośnieńskiej” trzy kompanie były zagazowane, w jednej pozostało 40 żołnierzy, na „Pozycji Las Białogrądy” z trzech kompanii przeżyło 60 żołnierzy z dwoma karabinami maszynowymi. W odległości 12 km od miejsca wypuszczenia gazów we wsiach Żodzie, Owieczki i Kramkówka Mała ofiarami byli cywile. Jednak szturm twierdzy siłami 7 batalionów Landwehry (ok. 7 tys. żołnierzy) nie przyniósł powodzenia. Przeprowadzony kontratak poparzonych i duszących się żołnierzy rosyjskich nazwany był „atakiem żywych trupów”.Twierdza została ewakuowana dopiero na rozkaz dowództwa rosyjskiego 23 sierpnia 1915 roku w związku z ogólną sytuacją na froncie. Przed ewakuacją wojska rosyjskie zdołały zniszczyć część budowli (prawie w całości fort II Zarzeczny).Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i opuszczeniu ziem polskich przez Rosjan 23 lutego 1919 roku twierdzę przejęła armia polska.

II wojna światowa:
W kampanii wrześniowej twierdza Osowiec odegrała tylko bierną rolę, Niemcy pamiętali bowiem skuteczną obronę twierdzy przez Rosjan w poprzedniej wojnie. Wkraczające z Prus wojska niemieckie nie atakowały twierdzy Osowiec, lecz obeszły ją, przełamując polską obronę w rejonie Wizny. 13 września 1939 roku wojska niemieckie na krótko przejęły twierdzę, 26 września 1939 roku przekazały ją Armii Czerwonej, zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow i późniejszymi ustaleniami niemiecko-sowieckimi.

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej wojska niemieckie zajęły Osowiec. Trzy lata później do Osowca zaczął zbliżać się front niemiecko-sowiecki, 14 sierpnia 1944 r. wojska niemieckie opuściły główną część twierdzy, znajdującą się na lewym brzegu Biebrzy (forty I, III i IV). W rękach niemieckich pozostał fort II (Zarzeczny), położony na prawym brzegu rzeki. Na kilka miesięcy linia frontu ustabilizowała się na Biebrzy. W styczniu 1945 r. wojska niemieckie wycofały się z ostatniego fortu twierdzy (fortu II).

Okres po II wojnie światowej:
Od 1953 r. w twierdzy Osowiec ponownie rozlokowano jednostkę wojskową – Składnicę Wojsk Lotniczych przeniesioną z Torunia. Obecnie na terenie twierdzy Osowiec znajduje się Składnica Amunicji 11 Rejonowej Bazy Materiałowej (RBM).

Zwiedzanie i ceny:

Fort I (Centralny) jest częściowo udostępniony turystom – możliwe jest jego zwiedzanie z przewodnikiem. Koszt zwiedzania: przewodnik- 70zł za 2h zwiedzania (cena dotyczy łącznie całej grupy- im więcej zwiedzających tym taniej to wychodzi) + przepustka 4-6zł/os. Dzięki działaniom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego (OTF) w chwili obecnej jest częściowo udostępniony dla turystów i ma wytyczone trasy do zwiedzania. Na terenie Fortu Centralnego znajduje się Muzeum Twierdzy Osowiec, którym opiekuje się Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne.

Fort II (Zarzeczny), zniszczony podczas działań wojennych, zwiedzanie zabronione ze względu na zly stan techniczny. W najbliższym czasie postaramy się odwiedzić to miejsce.

Fort III niedostępny, ponieważ znajduje się na terenie ścisłym.

Fort IV (Nowy) jest również zniszczony, znajduje się na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego i przez jego teren została wytyczona turystyczna trasa historyczno-przyrodnicza.

Legenda:

Ze schronami i podziemiami twierdzy Osowiec związana jest legenda o Czarnej damie pojawiającej się w lochach twierdzy. Widmo postaci w czarnej sukni ukazało się w trakcie wizytacji twierdzy przez cara Mikołaja II. Ową Czarną damą była prawdopodobnie jedna z dam dworskich (Wyrubowa), towarzysząca słynnemu chłyście, faworytowi rodziny carskiej Rasputinowi.

Szlaki turystyczne:

Szlak żółty – pieszy szlak oznaczony jako PL-2544-y, dostępny również dla turystyki rowerowej. Szlak rozpoczyna się w Wiźnie, wiedzie przez wsie Okrasin, Mścichy i dochodzi do kompleksu leśnego – Obwodu ochronnego Osowiec. Potem przecina drogę i linię kolejową Białystok – Ełk oraz kanał Rudzki i dochodzi do obiektów Terenowego Ośrodka Edukacyjnego w Osowcu-Twierdzy, na terenie którego znajduje się pole biwakowe, pokoje gościnne, wypożyczalnia sprzętu wodnego. Dalej trasa przebiega przy Forcie Zarzecznym (fort II) twierdzy Osowiec, przecina rzekę Biebrzę i dochodzi do miasta Goniądz.

Szlak niebieski – oznaczony jako BK-7006-n – trasa rowerowa Osowiec-Twierdza – Goniądz – Suchowola – Okopy– Korycin o długości 126 km, oznaczony jako szlak łatwy.

Ścieżki edukacyjne:

Zielona – zwana kładką, długości ok. 2,2 km. Ścieżka rozpoczyna się w twierdzy Osowiec przy kanale Rudzkim i przebiega w znacznej części po kładce przez rozlewiska Biebrzy w pobliżu fortu II (Zarzecznego). Na ścieżce znajdują się dwie wieże widokowe, pomosty obserwacyjne z opisami przyrodniczo-historycznymi oraz 9 punktów przystankowych.

Czerwona – rozpoczyna się w Osowcu-Twierdzy przed budynkiem Centrum Edukacji BPN, mija osiedle wojskowe i zagłębia się w kompleks leśny. Na trasie trzy schrony bojowe baterii artylerii i wieża widokowa na „Górze Skobla”. Trasa kończy się na parkingu przy polu biwakowym „Bóbr”. Jej długość to ok. 2 km.

Twierdza Osowiec jest jednym z największych zimowych skupisk nietoperzy w kraju.

Tekst i zdjęcia Magdalena Piasecka.

[mappress mapid=”78″]

nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 02
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 01
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 18
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 17
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 15
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 14
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 13
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 12
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 11
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 10
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 09
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 08
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 07
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 03
nickt pl osowiec twierdza magdalena piasecka 16

7 komentarzy do „Osowiec-Twierdza. Twierdza Osowiec

  1. Ciekawy miejsce, fajne fotografie, ale z całym szacunkiem, treść nie do przebrnięcia. Osobiście się wyłączyłam na drugim akapicie. Bez mapki rozmieszczenia fortyfikacji nie jestem w stanie pojąć o co chodzi.

    1. Nawet gdybyś zobaczył mapkę, to byś tego nie pojął… Jeśli nie doczytałeś, to zwiedzać można Fort I centralny, a reszta jest zniszczona i przeciętny mieszkaniec tychże terenów nie ma pojecia gdzie są II i III Fort.

  2. bardzo ciekawe miejsce polecam odwiedzić ponieważ mieszkam 5 kilometrów od osowca twierdzy i są tam bardzo fajne ruiny i most z którego są piękne widoki

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.